Quảng trường Ba Đình ban đầu là một cổng phía Tây của Kinh thành Thăng Long, nơi sầm uất buôn bán với nhiều làng nghề. Đến đầu thế kỷ 20, Quảng trường được người Pháp xây dựng và lấy tên của một linh mục người Pháp là Puginier đặt cho quảng trường (Rond Point Puginier).

Quảng trường Ba Đình còn được biết đến với 2 tên nữa là: Quảng trường Hồng Bàng và Quảng trường Độc Lập. Sau ngày toàn quốc kháng chiến, Pháp chiếm lại đặt tên là Quảng trường Hồng Bàng. Về tiếp quản Thủ đô, Ủy ban hành chính Hà Nội đề nghị lấy tên cũ là Quảng trường Độc Lập nhưng Bác Hồ “bác’’ đi. Người nói cứ giữ nguyên tên Quảng trường Ba Đình.

Tên Quảng trường Ba Đình do bác sỹ Trần Văn Lai đặt. Ông giữ chức Thị trưởng Thành phố từ ngày 20/7 đến ngày 19/8/1945. Sở dĩ, Thị trưởng Trần Văn Lai đặt tên là Quảng trường Ba Đình là vì ông cảm phục nghĩa quân Đinh Công Tráng đã chống Pháp rất anh dũng ở căn cứ Ba Đình, huyện Nga Sơn, Thanh Hóa vào những năm cuối thế kỷ XIX.

Ba Đình là tên gọi một cụm 6 đảo, hồi đầu thế kỷ 19 là 4 thôn của 3 xã ở 2 tổng, nằm giữa một bãi lầy quanh năm ngập nước, thuộc huyện Nga Sơn ở Đông Bắc tỉnh Thanh Hóa. Từ cuối tháng 11 đầu tháng 12/1886 đến sáng ngày 21/01/1887, ở đấy đã diễn ra một trận chiến giữa quân đội của Triều đình Hàm Nghi thiên đô chống Pháp với quân đội xâm lược thực dân Pháp và tay sai. Địch đã tập trung về Ba Đình một quân lực lớn chưa từng có, so với tất cả các chiến dịch của chúng trên đất nước Đại Nam dưới Đệ tam Cộng hòa Pháp.

Sau nhiều thăng trầm của lịch sử, Quảng trường ấy vẫn tên gọi Ba Đình như bây giờ.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngày 19/8/1945, Cách mạng Tháng Tám thành công, đất nước ta được giải phóng, nhân dân Việt Nam đã thoát khổi địa vị nô lệ vươn lên trở thành người làm chủ đất nước. Để chuẩn bị cho ngày Lễ Độc lập, đã có nhiều nơi được đưa ra để lựa chọn tổ chức sự kiện và cuối cùng Quảng trường Ba Đình đã được lựa chọn.

Như vậy, chỉ hơn một tháng sau khi có tên gọi “Quảng trường Ba Đình”, cùng với vận hội mới của đất nước, các phương tiện thông tin thế giới đã đồng loạt đưa tin: Ngày 02/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Hình ảnh Bác Hồ kính yêu với bộ quần áo ka-ki, đôi déo cao su - tất cả đều vô cùng giản dị, gần gụi. Xung quanh Bác là hàng chục vạn đồng bào vỗ tay, reo hò… tất cả đã ghi tạc vào lịch sử dân tộc Việt Nam về ngày Quốc khánh tuyệt vời năm 1945 hào hùng ấy!

Khi nói về lý do Chủ tịch Hồ Chí Minh chọn Quảng trường Ba Đình, Nhà sử học Dương Trung Quốc đã nói: Bác Hồ chọn Quảng trường Ba Đình để đọc Tuyên ngôn Độc lập vì Bác Hồ muốn có một thông điệp không chỉ với dân tộc Việt Nam mà còn là với toàn thế giới, như Bác Hồ đã khẳng định:  Quyền độc lập dân tộc của dân tộc Việt Nam là do dân tộc Việt Nam giành lại được và nó phù hợp với nguyên lý của nhân loại.

Cuối thế kỷ XIX, nhằm đối phó với các phong trào đấu tranh của nhân dân Việt Nam, thực dân Pháp đã tăng cường bộ máy đàn áp: bổ sung lực lượng cảnh sát, hoàn chỉnh hệ thống toà án và xây dựng mạng lưới nhà tù. Năm 1896, trên đất làng Phụ Khánh - tổng Vĩnh Xương - huyện Thọ Xương - Hà Nội, thực dân Pháp đã xây dựng nhà tù Hỏa Lò. Đây là một trong số những nhà tù lớn nhất của thực dân Pháp ở Đông Dương.

Từ một làng nghề thủ công làm đồ gốm có tiếng, thực dân Pháp đã biến mảnh đất Hỏa Lò thành nơi giam cầm và đày ải về thể xác và tinh thần của hàng ngàn chiến sỹ yêu nước, cách mạng Việt Nam. Sống trong ngục tù đế quốc, với chế độ giam cầm hà khắc, sinh hoạt đọa đày nhưng các chiến sỹ yêu nước, cách mạng vẫn giữ vững khí tiết, biến nhà tù thành trường học và là nơi phổ biến lý luận cách mạng. Nhiều người đã mưu trí vượt ngục trở về với nhân dân, với tổ chức, đóng góp xứng đáng vào sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Có rất nhiều nhà lãnh đạo yêu nước và cách mạng Việt Nam bị thực dân Pháp giam giữ ở nhà tù Hỏa Lò, tiêu biểu như: Phan Bội Châu, Lương Văn Can, Nguyễn Quyền, Hồ Tùng Mậu, Nguyễn Lương Bằng… và năm đồng chí Tổng Bí thư của Đảng Cộng sản Việt Nam gồm: Nguyễn Văn Cừ, Trường Chinh, Lê Duẩn, Nguyễn Văn Linh và Đỗ Mười.

Tháng 10/1954, sau khi miền Bắc được giải phóng, Chính phủ Việt Nam đã quản lý và tạm thời sử dụng nhà tù Hoả Lò để giam giữ những người vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, từ ngày 05/8/1964 đến 31/3/1973, nhà tù Hỏa Lò còn được dùng để giam giữ phi công Mỹ bị bắn rơi khi ném bom bắn phá miền Bắc Việt Nam. Trong thời kỳ này, phi công Mỹ đặt cho Hỏa Lò tên gọi hài hước “Hà Nội Hilton”. Những phi công Mỹ bị giam giữ tại đây có cả Douglas Peter Peterson, sau này trở thành Đại sứ Mỹ đầu tiên tại nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam và John Mc Cain - hiện là Thượng nghị sỹ Mỹ.

Năm 1993, để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế của Thủ đô, Chính phủ Việt Nam quyết định chuyển đổi mục đích sử dụng của nhà tù Hỏa Lò. Một phần phía Đông Nam còn lại được gìn giữ, tu bổ, tôn tạo để xếp hạng trở thành Di tích lịch sử của Hà Nội. Nơi đây có Đài tưởng niệm các chiến sỹ yêu nước và cách mạng Việt Nam đã anh dũng hy sinh tại nhà tù Hỏa Lò vì nền độc lập, tự do của dân tộc.

Địa điểm này vào năm 1957 trong một lần tham sư đoàn 316 diễn tập bên sông Đà, Bác Hồ đã dừng chân ăn trưa trên đỉnh đồi, ngay dưới chân ba tảng đá chông hùng vĩ. Thấy khí hậu nơi đây mát mẻ, địa hình hiểm trở, phong cảnh đẹp, Bác đã chọn vị trí này làm khu căn cứ của TW đề phòng chiến tranh có thể mở rộng toàn quốc. Năm 1960, Cục Doanh trại thuộc tổng cục Hậu cần xây dựng một ngôi nhà sàn làm vị trí hội họp nghỉ ngơi của Bác Hồ và Bộ chính trị TW Đảng. Xung quanh là hệ thống công sự kiên cố, khu vực này đặt tên là công trường K9. Những năm có chiến tranh phá hoại của không quân Mỹ, nhiều lần Bác và các đồng chí trong Bộ chính trị đã lên làm việc và nghỉ ngơi tại đây. Ngày 2/9/1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh đi xa. Đảng và Nhà nước chọn địa điểm K9 là nơi đầu tư trang thiết bị kỹ thuật để gìn giữ thi hài Bác. Ngày 15/12/1969 công trình gìn giữ thi hài Bác Hồ tại K9 đã hoàn thành trước thời hạn 10 ngày. Để giữ bí mật K9 đổi thành K84. Đúng 23 giờ ngày 23/12/1969 thi hài Bác đã được di chuyển từ K75A đưa vào nơi lưu giữ ở K84 một cách an toàn, đảm bảo kỹ thuật tuyệt đối vào sáng ngày 24/12/1969.

Về cơ bản từ năm 1969-1975, thi hài Bác được giữ gìn ở đồi Đá Chông (có thời gian không dài ở K2). Đúng 16 giờ ngày 18/7/1975, tại K9 đoàn xe đặc biệt chở thi hài Bác được lệnh xuất phát về Hà Nội. Đến 20 giờ ngày 18/7/1975 đoàn xe về đến quảng trường Ba Đình. Kính cẩn và trang nghiêm đưa thi hài của Bác vào Lăng, nơi yên nghỉ vĩnh hằng của Người. Hiện nay, K9 đã trở thành nơi một thời giữ yên giấc ngủ của Bác, Bộ Tư lệnh Lăng bố trí bộ phận tiếp đón các đoàn cán bộ và nhân dân toàn quốc về thăm K9. Tại đây du khách thắp hương Nhà thờ Bác Hồ, tham quan khu vực bảo quản thì hài Bác vẫn được giữ nguyên trạng gắn với nhà kính, nhà hầm và các phương tiện kỹ thuật máy móc. Bên trái của khu đồi là dòng sông Đà êm đềm chảy, du khách có thể chụp ảnh lưu niệm với cảnh quan thiên nhiên đầy thơ mộng.

Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó thuộc xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng, cách Trung tâm Thành phố Cao Bằng 52 km về phía Bắc. Đây là nơi đã gắn liền với giai đoạn lịch sử đặc biệt quan trọng của cách mạng Việt Nam và cuộc đời hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh giai đoạn 1941-1945.

Đến với Pác Bó, bạn sẽ được tận mắt chứng kiến và cảm nhận những địa danh quen thuộc đã đi vào trang sử hào hùng của đất nước như: Cột mốc biên giới Việt Trung số 108, hang Cốc Bó, Bàn đá dịch sử Đảng, lán Khuổi Nặm… cùng với dòng suối Lê Nin trong xanh hiền hòa, ôm lấy ngọn núi Các Mác hùng vĩ do chính Bác đặt tên trong thời gian Người hoạt động tại nơi đây.

Chiến dịch đầu tiên Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp ra mặt trận chỉ đạo, động viên quân và dân chiến đấu.

Sáng sớm ngày 16/9/1950, từ vị trí quan sát đặt trên núi Báo Đông, xã Đức Long, huyện Thạch An (cách Đông Khê 11km theo đường chim bay) Chủ tịch Hồ Chí Minh theo dõi và chỉ đạo trận đánh cứ điểm Đông Khê – Trận đánh mở màn cho chiến dịch Biên giới 1950. Trong khoảnh khắc Chủ tịch Hồ Chí Minh đang chăm chú quan sát mặt trận từ trên đỉnh núi Báo Đông, nghệ sỹ nhiếp ảnh Vũ Năng An đã kịp thời chớp ống kính ghi lại bức ảnh lịch sử “Chủ tịch Hồ Chí Minh đang quan sát mặt trận Đông Khê” với thần thái của vị chỉ huy tối cao ánh trong khói lửa và niềm tin chiến thắng đã được giữ lại cho muôn đời. Đây cũng là chiến dịch đầu tiên và là chiến dịch duy nhất Chủ tịch Hồ Chí Minh - vị Tổng tư lệnh tối cao, người cha thân yêu của lực lượng vũ trang cách mạng Việt Nam trực tiếp ra mặt trận chỉ đạo chiến dịch, động viên quân và dân chiến đấu.

Khi quan sát mặt trận Đông Khê trên đỉnh núi Báo Đông, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tức cảnh làm bài thơ “Lên núi” nổi tiếng:

Chống gậy lên non xem trận địa

Vạn trùng núi đỡ vạn trùng mây

Quân ta khí mạnh nuốt ngưu đẩu

Thề diệt xâm lăng lũ sói, cầy

Hình ảnh vị lãnh tụ tối cao của Đảng, của dân tộc không ngại khó khăn, nguy hiểm ra sát mặt trận để cùng Bộ chỉ huy chỉ đạo cuộc chiến đấu là nguồn sức mạnh động viên tinh thần vô cùng to lớn lan truyền đến toàn thể quân và dân ta. Bác Hồ ra trận là biểu hiện ý chí quyết thắng quân địch cao nhất của Đảng và nhân dân ta. Khắp mặt trận nô nức thi đua giết giặc lập công, đưa chiến dịch đến toàn thắng.